ตำนาน “ขนมไหว้พระจันทร์”

ใกล้ถึงวันไหว้พระจันทร์แล้วนะครับ (ปีนี้ตรงกับวันที่ 14 ก.ย. 2551)  พี่ น้อง ชาวไทยเชื้อสายจีนก็จะซื้อขนมไหว้พระจันทร์เพื่อไหว้กัน  แล้วพี่ น้อง รู้หรือไม่ว่า ขนมนี้มีตำนานอย่างไร…

กำเนิด…ไหว้พระจันทร์  

 

เทศกาลไหว้พระจันทร์ กำเนิดขึ้นจากความเชื่อของชาวจีน  ตรงกับวันขึ้น 15 เดือน 8 ตามจันทรคติ  เป็นวันสารท เพราะตรงกับวันกลางเดือนของจีน ในฤดูใบไม้ร่วง ที่ท้องฟ้าปลอดโปร่งไร้เมฆฝน  เหมาะสำหรับการชมจันทร์อย่างได้อรรถรสมากที่สุด  โดยใช้ขนมไหว้ก้อนกลม มีไส้ เป็นสื่อกลางระหว่างมนุษย์และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่อยู่บนดินแดนสีเหลืองนวลอันไกลโพ้น  

หลายคนอาจสงสัย เมื่อดูปฏิทินบ้านเราทั่วไป เหตุใดถึงเป็นวันเพ็ญเดือน 10  ไม่ใช่เดือน 8 เสียหน่อย  ก็ นั่นเป็นเพราะเขานับกันตามปฏิทินจีนแท้ๆ   ซึ่งเริ่มนับจากวันตรุษจีน (ปีใหม่จีน) แต่ตามเวลาของไทยนั้น  วันไหว้พระจันทร์ จะอยู่ราวๆ เดือนกันยายน หรือไม่ก็ตุลาคม  ส่วนในปี 2551 นี้ ตรงกับวันอาทิตย์ที่ 14 กันยายน  พอดิบพอดี  

 ตำนาน …ขนมไหว้พระจันทร์  

จากเรื่องเล่าพงศาวดารจีน เมื่อประมาณ 600 ปีก่อน  สมัยปลายราชวงศ์หยวน  เจงกิสข่าน  จักรพรรดิผู้ยิ่งใหญ่แห่งมองโกล เข้ายึดครองแผ่นดินใหญ่และปกครองชาวจีนอย่างเข้มงวด   มากด้วยกฎระเบียบอันหฤโหด เผด็จการ   ส่งผลให้ชาวจีนที่อยู่ภายใต้อำนาจกดดันจนต้องก่อตั้งขบวนการใต้ดินเพื่อคิดการ “ปฏิวัติ”  

  ด้วยความฉลาด จึงตั้งอุบายจัดงานไหว้พระจันทร์ขึ้น  และใช้ขนมก้อนกลมขนาดใหญ่มีไส้หนา เป็นสื่อ แล้วส่งมอบขนมให้กันในหมู่ญาติมิตร  

โดยที่ภายในนั้น ซ่อนจดหมายนัดแนะกันไว้ 

    เมื่อถึงเพลาตามกำหนด ในช่วง เที่ยงคืนของวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8  ไพร่พลจีน ต่างตีเกราะเคาะร้องเป็นการส่งสัญญาณ  (คำฮิต เรียก เป่านกหวีด)  พร้อมใจกันผนึกกำลังสังหารพวกมองโกล  สุดท้ายจีน ก็สามารถกู้เอกราชคืนกลับมาจนได้  

เมื่อบ่วงบาศก์พันธนาการแห่งการไร้สิ้นอิสรภาพผ่านพ้นไป   บ้านเมืองกลับมาสงบสุขอีกครั้ง คนจีนจึงถือเอา วันเพ็ญเดือนแปด เป็นประเพณีวันไหว้พระจันทร์เรื่อยมา เพื่อระลึกถึงวีรกรรมของเหล่าวีรชนที่ร่วม “กู้ชาติ”  จนได้มาซึ่งชัยชนะ

ปั้นก้อนแป้ง เติมส่วนผสม จนได้ขนมไหว้พระจันทร์  

ทีเด็ดของขนมไหว้พระจันทร์ อยู่ตรงไส้ ซึ่งถูกปรุงแต่งด้วยรสชาติที่แตกต่างกัน ตามวัสดุที่เลือกสรร ทั้งยังต่างไปตามแต่ละถิ่น และเพื่อเพิ่มความสวยงามให้เหมาะกับพระจันทร์ ต่อมาได้มีการเพิ่มลวดลายไปบนส่วนหน้าขนมให้เกิดความงดงาม และดูน่ารับประทานขึ้น 

ตำรับจีนแท้ดั้งเดิม  ส่วนผสมของขนมไหว้พระจันทร์ ประกอบด้วย  ถั่วแดง ลูกนัทจีน 5 ชนิด และ เมล็ดบัว เป็นต้น   แต่ก็จะแตกต่างกันไปตามแต่ละท้องถิ่น เรียกว่า สูตรใครสูตรมัน แล้วแต่ความชอบ นอกจากนี้ยังทำให้ชื่อเรียกต่างกันไปด้วย  เช่น ไส้ผลไม้ ไส้ถั่วแดง ไส้ลูกบัว ไส้แฮม ไส้ไข่เค็ม เป็นต้น 

 

พิธีกรรม… 

 

ธรรมเนียมการไหว้พระจันทร์ของคนจีน  ตามปกติจะเริ่มหลังจากที่ดวงจันทร์ขึ้นแล้ว ตั้งแต่เวลา 1 ทุ่มไปจนถึงเที่ยงคืน โดยตั้งของบูชาไว้ที่หน้าบ้าน บนโต๊ะขนาดใหญ่ และต้องให้ผู้หญิงเป็นผู้รับผิดชอบยกของไหว้มาจัดวาง ที่อาจมีทั้ง ขนมอี้ ขนมโก๋ ขนมเปี๊ยะ ถั่ว รากบัว ผลไม้ ฯลฯ และขนมไหว้พระจันทร์ ไส้ต่างๆ ประดับด้วยอ้อยมัดเป็นซุ้มอย่างสวยงาม ขนาบสองข้างด้วยโคมจีนดวงโต  

เหตุที่ใช้ผู้หญิง  เพราะเชื่อว่า  พระจันทร์มีส่วนเกี่ยวข้องอย่างแนบแน่นกับเทพเจ้าสตรี  ดังนั้น   การประกอบพิธีกรรมจึงมักมีการบูชาด้วยแป้งและเครื่องสำอางด้วย ด้วยหวังว่า จะนำมาซึ่งความสวยงามและผิวงามแก่สมาชิกในครอบครัว

 

 

 

สู่…ความกลมเกลียว

  

เมื่อการบูชาจบลง คนทั้งบ้านก็จะแบ่งขนมกันกิน เนื่องจากขนมไหว้พระจันทร์เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงความสามัคคี  ของคนในครอบครัว หรือคนในชาติ ดังนั้นบางคน เขาก็จะเรียก ขนมไหว้พระจันทร์ว่า ” ขนมแห่งความกลมเกลียว “

นี่ล่ะมั้ง เหตุที่ขนมไหว้พระจันทร์ต้องก้อนกลม  เพราะ ความกลมของขนมหมายถึง การได้กลับมาอยู่พร้อมหน้า พร้อมตาของคนภายในครอบครัว

 

  ด้วยยุคสมัยที่เปลี่ยน  อะไรก็ดูจะแทนที่ด้วยเทคโนโลยี ซ้ำการดำเนินชีวิตยังต้องอยู่ท่ามกลางสมรภูมิแก่งแย่งแข่งขันชิงดีชิงเด่นกันอีก ทำให้พิธีกรรมต่างๆ ที่เคยสืบทอดจากบรรพบุรุษค่อยๆลางเลือนไปตามกาลเวลา  คงไม่แปลกหากการไหว้พระจันทร์ จะพลอยถูกลดความสำคัญไปด้วย จนอาจเหลือแค่ตัวขนม ที่เด็กบางคนรู้แค่ว่า ปีหนึ่งจะได้กลับมากินสักครั้งเท่านั้น  

นัยยะที่แฝงจากจุดกำเนิดด้วยเรื่องเล่าต่างๆ สะท้อนความระลึกคิดของผู้คนใส่ไว้ในจิตใจ ดังนั้น ขนมไหว้พระจันทร์ที่ปรุงแต่งด้วยคุณค่าศาสตร์และศิลป์จึงเปรียบสัญลักษณ์แห่งความเป็น “น้ำหนึ่งใจเดียวกัน”  เห็นตัวอย่างได้จากคนจีน  เพราะถ้าเมื่อไหร่ ที่แตก “สามัคคี”  เมื่อนั้น ก็จะถูกรุกรานและครอบงำ  เมื่อไหร่ที่เกิดความไม่หนักแน่น เมื่อนั่นความหายนะก็จะบังเกิด